lý thái tổ dời đô về đại la vào thời gian nào

By Admin 30/10/2023 0
Lý Thái Tổ
李太祖
Hoàng đế nước Việt Nam

Tượng Lý Thái Tổ bên trên Hồ Hoàn Kiếm, Hà Nội

Hoàng đế Đại Cồ Việt
Trị vì21 mon 11 năm 1009 –
31 mon 3 năm 1028
(18 năm, 131 ngày)
Tiền nhiệmSáng lập triều đại
Lê Long Đĩnh (Nhà Tiền Lê)
Kế nhiệmLý Thái Tông
Thông tin cẩn chung
Sinh8 mon 3, 974
Từ Sơn, Thành Phố Bắc Ninh
Mất31 mon 3, 1028 (54 tuổi)
Điện Long An, Thăng Long
An tángThọ Lăng
Tên thật
Lý Công Uẩn (李公蘊)
Niên hiệu
Thuận Thiên (順天)
Tôn hiệu
Phụng Thiên Chí Lý Ứng Vận Tự Tại Thánh Minh Long Hiện Duệ Văn Anh Vũ Sùng Nhân Quảng Hiếu Thiên Hạ Tỉnh Thái Bình Khâm Minh Quảng Trạch Chương Chiêu Vạn Bang Hiển Ứng Phù Cảm Uy Chấn Phiên Man Duệ Mưu Thần Trợ Thánh Trị Tắc Thiên Đạo Chính hoàng thượng (奉天至理應運自在聖明龍見睿文英武崇仁廣孝天下太平欽明光宅章昭萬邦顯應符感威震藩蠻睿謀神功聖治則天道政皇帝)
Thụy hiệu
Thần Vũ hoàng thượng (神武皇帝)
Miếu hiệu
Thái Tổ (太祖)
Triều đạiNhà Lý
Thân phụHiển Khánh vương
Thân mẫuPhạm Thị Ngà
Tôn giáoPhật giáo

Lý Thái Tổ (chữ Hán: 李太祖, 8 mon 3 năm 974 - 31 mon 3 năm 1028) là nhà vua tạo nên rời khỏi ngôi nhà Lý (hay hay còn gọi là Hậu Lý nhằm phân biệt với ngôi nhà Tiền Lý tự Lý Nam Đế sáng sủa lập) vô lịch sử dân tộc nước Việt Nam, trị vì thế từ thời điểm năm 1009 cho tới khi tắt thở vô năm 1028

Thời gian dối trị vì thế của ông đa số nhằm đàn áp những cuộc nổi dậy, vì thế lòng dân ko phục được ngôi nhà Lý. Khi lòng dân vẫn yên lặng, triều đình TW được gia tăng, ông dời đô kể từ Hoa Lư về Đại La vô năm 1010, thay tên trở thành Thăng Long, mở màn cho việc cải tiến và phát triển lâu nhiều năm của phòng Lý tồn bên trên 216 năm. Đến thời điểm cuối năm 1225, đầu năm mới 1226, Lý Chiêu Hoàng buộc nhường nhịn ngôi mang đến ông xã Trần Cảnh (1218-1277). Nhà Lý sụp sập...

Thân thế[sửa | sửa mã nguồn]

Lý Thái Tổ thương hiệu thiệt là Lý Công Uẩn, sinh vào năm Giáp Tuất (974), người châu Cổ Pháp (thuộc Từ Sơn, Bắc Ninh), u là Phạm Thị Ngà, tuy nhiên ko rõ rệt tính danh của thân phụ, chỉ biết ông được truy tôn tước đoạt Hiển Khánh vương vãi sau thời điểm Lý Công Uẩn đăng quang. Đại Việt sử lược chép ông với cùng 1 anh trai (sau phong Vũ Uy vương) và một em trai (sau phong Dực Thánh vương). Đại Việt sử ký toàn thư chép ông còn tồn tại một người chú được phong Vũ Đạo vương vãi.[1]

Lên 3 tuổi hạc, Công Uẩn được Lý Khánh Văn ở miếu Cổ Pháp (Ứng Tâm tự động, miếu Dặn) nhận nuôi, kể từ nhỏ vẫn lanh lợi, tuấn tú không giống thông thường. Năm 6, 7 tuổi hạc, Công Uẩn được gửi lịch sự ngôi nhà sư ở miếu Lục Tổ là Vạn Hạnh, thấy Công Uẩn, sư Lý Vạn Hạnh ngay lập tức khen: Đứa bé bỏng này sẽ không nên người thông thường, lớn mạnh ắt hoàn toàn có thể giải nguy khốn tháo gỡ, thực hiện bậc minh công ty vô thiên hạ.[2]

Tướng ngôi nhà Tiền Lê[sửa | sửa mã nguồn]

Lớn lên, Lý Công Uẩn thâm nhập quân team. Năm 1005, Lê Đại Hành bỏ mạng, những hoàng tử giành đoạt ngôi vị. Năm 1006, Lê Long Việt giành được ngôi vua, tức Lê Trung Tông, tuy nhiên chỉ 3 ngày thì bị Lê Long Đĩnh làm thịt nhằm giành ngôi. Các quan tiền kinh sợ hãi vứt chạy, chỉ mất Công Uẩn ôm xác vua tuy nhiên khóc. Lê Long Đĩnh ko trị tội mà còn phải tuyên dương ông là kẻ trung nghĩa, kế tiếp trọng dụng, mang đến thực hiện Tứ sương quân Phó Chỉ huy sứ, rồi sau thăng cho tới chức Tả thân thuộc vệ Điện chi phí Chỉ huy sứ.

Theo Ngọc phả những vua triều Lê ở Hà Nam và tư liệu bên trên những di tích lịch sử ở Cố đô Hoa Lư, Công Uẩn thường niên bám theo Thiền sư Vạn Hạnh vô hầu Lê Đại Hành ở trở thành Hoa Lư. Công Uẩn được vua mang đến ở lại kinh học hành quân sự chiến lược, lại gả đàn bà rộng lớn là công chúa Lê Thị Phất Ngân và quánh phong Công Uẩn thực hiện Điện chi phí trợ thủ ở trở thành Hoa Lư, rồi dần dần thăng thăng quan tiến chức Điện chi phí Chỉ huy sứ.[3]

Lên ngôi hoàng đế[sửa | sửa mã nguồn]

Theo Đại Việt sử ký toàn thư, khi Lê Long Đĩnh còn bên trên vị, ở mùi hương Diên Uẩn (châu Cổ Pháp) với cây gạo bị sét tấn công, với chữ bên trên ấy. Sư Vạn Hạnh mới mẻ bảo Lý Công Uẩn rằng: Mới rồi tôi thấy chữ bùa sấm kỳ kỳ lạ, biết chúng ta Lý thịnh, vớ trào lên cơ nghiệp. Nay coi vô thiên hạ người chúng ta Lý thật nhiều, tuy nhiên không người nào vì thế Thân vệ là kẻ nhân kể từ lấy được lòng dân, lại cầm binh quyền vô tay, hàng đầu muôn dân chẳng nên Thân vệ thì còn ai đương nổi nữa. Tôi vẫn rộng lớn 70 tuổi hạc, ngóng được thư thả hãy bị tiêu diệt, nhằm coi đức hóa của ông ra làm sao, thực là cái may ngàn năm với một. Công Uẩn kinh sợ lời nói ấy bị lộ, bảo người anh rước Vạn Hạnh giấu quanh ở Tiêu Sơn.[4]

Cũng bám theo Toàn thư, với đợt Lê Long Đĩnh ăn ngược lê lại thấy hột lý, mới mẻ tin cẩn điều sấm ngữ, ngầm truy sát người chúng ta Lý, tuy nhiên Công Uẩn vẫn không xẩy ra kinh sợ. Theo An Nam chí lược, năm 1009, Lê Long Đĩnh rơi rụng, Thái tử còn bé bỏng, nhì người em là Lê Minh Đề và Lê Minh Xưởng giành cướp ngôi vua, bị Công Uẩn làm thịt bị tiêu diệt.[5]Chi hậu Đào Cam Mộc thám thính biết Công Uẩn mong muốn nhận ngôi, mới mẻ nhân khi vắng tanh rằng khích Công Uẩn về sự việc tiếm ngôi. tuy nhiên bị mắng. Cam Mộc thư thả bảo Công Uẩn rằng: Tôi thấy thiên thời nhân sự như vậy mới mẻ dám vạc ngôn. Nay ông lại mong muốn tố giác tôi thì tôi ko nên là kẻ kinh sợ chết. Công Uẩn nói: Tôi đâu nỡ tố giác ông, chỉ kinh sợ điều rằng bật mí thì bị tiêu diệt ráo, nên răn ông bại liệt thôi. Hôm sau Đào Cam Mộc lại thuyết phục Công Uẩn tiếm ngôi, lại bàn với Thái hậu lập Công Uẩn lên thực hiện vua[6].

Tượng đài Lý Thái Tổ bên trên trung tâm TP. Hồ Chí Minh Thành Phố Bắc Ninh.

Trong Đại Việt sử ký chi phí biên, sử gia Ngô Thì Sĩ với nêu rời khỏi việc dân gian dối bốt đoán rằng Lý Công Uẩn làm thịt Lê Long Đĩnh nhằm đoạt ngôi:[7]

“

Có người chất vấn Khai Minh vương vãi hung hãn bạo ngược, Lý Thái Tổ vị thế danh vọng ngày 1 cao, vô ngoài đều là tâm phúc, Lý Thái Tổ rất rất căm thù trước tội ác làm thịt anh cướp ngôi của Khai Minh vương vãi, nhân khi Khai Minh vương vãi bị bệnh, sai người vô đầu độc làm thịt cút rồi giấu quanh kín việc bại liệt, nên sử ko được chép. Nếu ngược vì vậy, cũng chính là đạo trời hoặc báo, vì thế chép phụ vô phía trên nhằm thực hiện răn.

”
— Đại Việt sử ký chi phí biên - Ngô Thì Sĩ

Lý Công Uẩn đăng quang nhà vua ngày 21/11/1009, đặt điều niên hiệu Thuận Thiên, tức thị "theo ý trời". Ông truy phong thân phụ là Hiển Khánh vương vãi, u là Minh Đức Thái hậu, chú là Vũ Đạo vương vãi, anh ruột là Vũ Uy vương vãi, em ruột là Dực Thánh vương vãi. Ông lập 9 vợ vua, con cái trưởng Lý Phật Mã được lập thực hiện Thái tử. Các đàn ông không giống cũng khá được phong vương vãi. Đào Cam Mộc được phong Nghĩa Tín hầu và cưới công chúa Lý Thiềm Hoa, còn những người dân không giống vẫn lưu giữ chức cũ. Một người đàn bà không giống là Lý hướng dẫn Hòa được gả mang đến động công ty Giáp Thừa Quý.

Trị vị[sửa | sửa mã nguồn]

Quần thể di tích lịch sử Cố đô Hoa Lư

Hoa Lư vốn liếng là kinh thành của 2 triều đại Đinh và Tiền Lê, là 1 trong địa điểm cố thủ bất ngờ Một trong những những mỏm núi đá nằm cạnh rìa phía Đông Nam đồng vì thế sông Hồng, trấn áp tuyến phố khu đất kể từ đồng vì thế sông Hồng cho tới những tỉnh phía Nam, cũng chính là chi phí bốt của những tỉnh phía Nam nhìn rời khỏi đồng vì thế sông Hồng.[8]. Lúc đăng quang, Lý Thái Tổ nhận định rằng "Hoa Lư trở thành hẹp, khu đất thấp", mong muốn dời đô về Đại La (nay là Hà Nội)[9]. Nhà vua rời khỏi chiếu rằng:

“

Xưa bại liệt ngôi nhà Thương cho tới vua Bàn giấy Canh năm đợt thiên đô, ngôi nhà Chu cho tới đời Thành Vương phụ vương đợt thiên đô, ko nên là bám theo ý riêng biệt, tuy nhiên là nghĩ về cho tới muôn thuở sau. Nhà Đinh và Lê không áp theo lối cũ của Thương, Chu, cứ nhằm kinh thành ở mãi điểm này, trẫm rất rất nhức lòng. Duy với trở thành Đại La ở thân thuộc điểm trời khu đất, với thế long, hổ vững chắc, vị trí rộng lớn và cân đối, khu đất cao tuy nhiên thông thoáng, rõ rệt là điểm phồn thịnh. Đã xét từng khu đất Việt, chỉ mất điểm ấy là thắng địa, là kinh thành của muôn thuở sau.

”
— Chiếu dời đô

Sử chép rằng những quan tiền đều tán đồng với ngôi nhà vua: "Bệ hạ vì thế thiên hạ lập tiếp vĩnh viễn, bên trên mang đến nghiệp đế được phát đạt rộng lớn lao, bên dưới mang đến dân bọn chúng được nhộn nhịp phú quý, điều lợi như vậy, ai dám ko theo".

Tháng 7 năm Canh Tuất (1010) thì cử sự dời đô. Khi thuyền mới mẻ cho tới đậu ở bên dưới trở thành, thấy với con cái dragon vàng xuất hiện, nhân thế mệnh danh là Thăng Long, ngay lập tức lập nhiều hoàng cung, nằm trong 13 sở, xây trở thành lũy, sửa lịch sự phủ khố; thăng châu Cổ Pháp, Thành Phố Bắc Ninh thực hiện phủ Thiên Đức. Thành Hoa Lư gọi là phủ Tràng An, vô phủ Thiên Đức lập 8 ngôi miếu, đều phải có lập bia biên chép công đức.

Chính trị[sửa | sửa mã nguồn]

Đồng xu tự Lý Thái Tổ tạo ra (trên nằm trong, mặt mày phải)
Bản đồ dùng Đại Việt thời ngôi nhà Lý. Đường chấm nhòa là biên thuỳ nước nước Việt Nam ngày nay

Thời Lý Thái Tổ, Đại Tống và Đại Cồ Việt lưu giữ mối liên hệ độc lập. Thái Tổ khi đăng quang sai Lương Nhậm Văn và Lê Tái Nghiêm lịch sự nước Tống nhằm kết hảo. Năm 1010, Tống Chân Tông phong Thái Tổ chức Giao Chỉ quận vương kiêm Tĩnh Hải quân Tiết chừng sứ, sau lại phong thực hiện Nam Bình vương vô năm 1017. Các nước láng giềng như Chiêm Thành và Chân Lạp cũng thông thường lịch sự triều cống, việc bang uỷ thác thời bấy giờ khá yên lặng trị. Tuy nhiên, năm 1020, Thái Tổ nên sai Lý Phật Mã tấn công Chiêm Thành. Đại Việt Sử ký Toàn thư và Đại Việt sử lược chép là quân Việt thắng; tuy nhiên từ thời điểm năm này cho tới khi Lý Thái Tông chinh trừng trị Chiêm Thành đợt 2 năm 1044, sử sách ko ghi lại ngẫu nhiên một đợt này sứ Chiêm lịch sự cống. Năm 1044, Lý Thái Tông với rằng với triều thần: "Tiên đế rơi rụng cho tới hiện nay đã 16 năm rồi, tuy nhiên Chiêm Thành trước đó chưa từng sai một sứ fake này lịch sự cống".[10]

Lý Thái Tổ phân chia nước nhà thực hiện 24 lộ và 2 phần kinh và trại, Hoan Châu và Ái Châu là trại, kể từ Thanh Hóa trở rời khỏi là kinh. Cương mục và Toàn thư chỉ ghi thương hiệu 12 lộ: Thiên Trường, Quốc Oai, Hải Đông, Kiến Xương, Hoàng Giang, Long Hưng, Bắc Giang, Trường Yên, Thanh Hóa, Diễn Châu, Khoái, Hồng. Theo Lãnh Nam nước ngoài đáp, Đại Việt thời Lý chia thành 4 phủ Đô Hộ, Đại Thông, Thanh Hóa, Phú Lương; 13 châu Vĩnh An, Vĩnh Thái, Vạn Xuân, Phong Đạo, Tỉnh Thái Bình, Thanh Hóa, Nghệ An, Già Phong, Trà Lô, Yên Phong, Tô, Mậu, Lạng; 3 trại là Hòa Ninh, Đại Bàn giấy, Tân Yên[11].

Quan chế ngôi nhà Lý thừa kế ngôi nhà Tiền Lê, ban văn - võ với 9 phẩm, 3 chức thái sư, thái phó, thái bảo; 3 chức thiếu thốn sư, thiếu thốn phó, thiểu bảo; nằm trong thái úy, thiếu thốn úy và nội nước ngoài hành năng lượng điện đô tri sự, kiểm hiệu bình chương sự.[12] Ngoài quan tiền ngoài triều đình với những tri phủ và phán phủ thống trị một phủ và tri châu thống trị một châu. Trong khi với những châu bậc bên dưới tuy nhiên người hàng đầu là thủ lĩnh.[13]

Năm 1013, triều đình lăm le rời khỏi 6 hạng thuế là: thuế ruộng, váy, ao; thuế khu đất trồng dâu và bến bãi phù sa; thuế sản vật ở núi; thuế mắm muối bột cút Ải quan; thuế sừng bại liệt, ngà voi quý hiếm và mùi hương bên trên mạn núi xuống; thuế tre mộc trái cây.[14] Lúc mới mẻ đăng quang, ngôi nhà vua miễn thuế mang đến dân vô 3 năm. Theo Ngô Thì Sĩ, ngôi nhà Lý cốt siêng nghề ngỗng nông cùng với nước nhiều, vô 6 loại thuế chỉ thu 4, 2 hạng khoan thu.[15]

Quân sự[sửa | sửa mã nguồn]

Tháng hai năm Tân Hợi (1011), Lý Thái Tổ đem quân cút trừng trị quân Cử Long ở Ái Châu, bắt người đứng đầu giải về. Tháng 10/1013, ông thân hành tấn công quân Man ở châu Vị Long, lại thắng trận.

Năm 1012, Lý Thái Tổ bình lăm le Diễn Châu, vốn liếng vẫn còn đấy trực thuộc tay Lê Long Tung ngôi nhà Tiền Lê. Khi cho tới Vũng Biện thì trời tối đen giòn, gió máy sấm rất rộng. Thấy vậy, ông nhóm mùi hương và khấn trời: "Tôi là kẻ không nhiều đức, lân phía trên dân, thom thóp hồi hộp kinh sợ như chuẩn bị rơi xuống vực thâm thúy, không đủ can đảm cậy binh uy tuy nhiên cút tấn công dẹp càn bậy. Chỉ vì thế người Diễn Châu không áp theo giáo hóa, ngu bạo thực hiện càn, tàn ngược bọn chúng dân, tội ác ông xã hóa học, ko thể miễn thứ. Còn trong những khi tấn công nhau, hoặc làm thịt oan kẻ trung hiếu, hoặc kinh sợ lầm kẻ hiền lành lương bổng, cho tới nỗi hoàng thiên nổi xung nên tỏ cho thấy tội vạ, dẫu bắt gặp tổn kinh sợ cũng không đủ can đảm oán thù trách móc. Đến như sáu quân thì tội lỗi hoàn toàn có thể dung loại, van nài lòng trời soi xét". Sau khi khấn, trời khu đất quang quẻ quay về.[16]

Năm ấy, người Đại Lý (đời vua Đoàn Tố Liêm) lấn lịch sự quá biên thuỳ Đại Cồ Việt, cho tới bến Kim Hoa và châu Vị Long nhằm kinh doanh. Thái Tổ sai quân bắt được người Đại Lý và rộng lớn 1 vạn con cái ngựa.[17]

Mùa nhộn nhịp, mon 10, năm 1013 châu Vị Long phản lại nước Đại Cồ Việt, hùa bám theo người Đại Lý (đời vua Đoàn Tố Liêm). Vua Lý Thái Tổ đem quân tấn công, thủ lĩnh là Hà Án Tuấn kinh sợ, rước đồ dùng đảng trốn vô rừng núi.[17]

Năm Giáp Dần (1014), vua Đại Lý là Đoàn Tố Liêm sai nhì tướng mạo Dương Trường Huệ, Đoàn Kính Chí rước đôi mươi vạn quân tấn công nước Đại Cồ Việt. Quân Đại Lý tiến bộ lên đóng góp ở bến Kim Hoa, dũng trại Ngũ Hoa. Sau khi châu mục châu Bình Lâm là Hoàng Ân Vinh thông tin, Lý Thái Tổ sai Dực Thánh vương vãi tấn công bến Kim Hoa. Quân Đại Cồ Việt quấy tan quân Đại Lý, "chém vạn đầu giặc, bắt được quân sĩ và ngựa nhiều vô số" (nguyên văn vô Đại Việt sử lược). Sau thành công, Lý Thái Tổ hạ mệnh lệnh mang đến viên nước ngoài thầy thuốc Phùng Chân, Lý Hạc đem 100 ngựa chiến của Đại Lý biếu tặng vua Tống Chân Tông. Triều đình Tống đối đãi những sứ thần Đại Cồ Việt rất rất hậu. Cùng năm bại liệt, Thái Tổ thay đổi phủ Ứng Thiên thực hiện Nam Kinh.[18]

Tháng 12 năm Canh Thân (1020), Lý Thái Tổ sai Khai Thiên vương vãi Lý Phật Mã và Đào Thạc Phụ rước quân cút tấn công Chiêm Thành ở trại Thầy Chính, trực tiếp cho tới núi Long Tỵ (nay nằm trong thị xã Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình), chém được tướng mạo Chiêm là Thầy Linh bên trên trận, người Chiêm bị tiêu diệt cho tới quá nửa.[17]

Tháng 12 năm Tân Dậu (1021), thổ dân Đại Nguyên Lịch - một sắc dân Mán trú ngụ thân thuộc trại Như Hồng và trấn Triều Dương (Đại Tống) - lịch sự tấn công đập biên ải Đại Cồ Việt-Đại Tống.[19] Lý Thái Tổ rời khỏi mệnh lệnh mang đến Dực Thánh vương vãi tấn công dẹp Đại Nguyên Lịch, quân tấn công cho tới châu Như Hồng vô khu đất Tống (đời vua Tống Chân Tông), nhóm kho báu, bắt nhiều dân và gia súc rồi kéo về. Sử gia Trung Quốc gốc Việt Lê Tắc vẫn thuật lại vấn đề này vô sách An Nam chí lược rằng:[17]

"Tháng 12, Chuyển vận sứ Quảng Tây Cao Huệ Liên dưng thơ rằng Giao Châu vô cướp trại Như Hồng nằm trong châu Khâm, bắt người và thú vật thật nhiều. Vua Tống Chân Tông xuống chiếu khiến cho Cao Huệ Liên tư điệp văn mang đến Giao Châu và sai sứ bám theo yêu sách lại. Nguyên trước đó với dân Mường là Trương Phố, lánh tội chạy cho tới đầu ngụ, quan tiền thống trị Khâm Châu là Mục Trọng vời vô, tiếp cận nửa đàng lại ngăn ko mang đến vô. Đô Tuần Kiểm Tàng Tự bèn khiến cho trại Như Hồng khao đãi trâu rượu. Giao Châu thám thính hiểu rằng việc ấy, bèn nhân xua bắt dân Mường, tấn công cướp luôn luôn trại Như Hồng. Vua Tống Chân Tông xuống chiếu thư bảo những châu kể từ ni ko được dụ vời quân man rợ và khao đãi yến tiệc, cho tới đỗi sinh sự."

Năm 1024, Lý Thái Tổ sai Thái tử Lý Phật Mã rước quân tấn công châu Phong Luân, còn Khai Quốc vương vãi thì tấn công châu Đô Kim. Cùng năm bại liệt, ngôi nhà vua tu sửa trở thành Thăng Long.[17][20]

Năm 1028, Thái tử lại được mệnh lệnh tấn công châu Thất Nguyên, Đông Chinh vương vãi cũng cút tấn công châu Văn.[21]

Xem thêm: làm dâu nhà phú ông

Tôn giáo[sửa | sửa mã nguồn]

Tượng thờ vua Lý Thái Tổ ở miếu Kiến Sơ, Gia Lâm, TP Hà Nội.

Lý Thái Tổ xuất thân thuộc kể từ miếu chiền, sau thời điểm đăng quang rất rất khoản đãi giới tăng lữ. Vào năm 1010, sau thời điểm vẫn dời đô kể từ Hoa Lư về Thăng Long, việc thứ nhất ông thực hiện là ngay lập tức xuất rời khỏi 2 vạn quan tiền nhằm thực hiện miếu ở phủ Thiên Đức (tức Cổ Pháp).[22]

Tháng 12 năm Canh Tuất (năm 1010 dương lịch), Lý Thái Tổ sai sứ lịch sự nước Tống nhằm thỉnh tầm cỡ Phật giáo. Tống Chân Tông đồng ý, trao mang đến vua Lý kinh Địa Tạng cùng theo với chữ ngự cây bút tự chủ yếu tay vua Tống ghi chép.[23]

Cùng năm, sau thời điểm đang được xây đắp Hoàng trở thành, ông lại miếu ngự Hưng Thiên và tinh ranh lâu Ngũ Phượng. Ngoài trở thành về phía nam giới dựng miếu Thắng Nghiêm.

Tháng 6 năm Mậu Ngọ (1018), Lý Thái Tổ lại sai viên nước ngoài thầy thuốc Nguyễn Đạo Thanh và Phạm Hạc lịch sự nước Đại Tống thỉnh Tam tạng kinh mang về nhằm vô kho Đại Hưng.[24][25]

Tháng 9 năm Giáp Tý (1024), Thái Tổ sai dựng miếu Chân Giáo vô nội đô Thăng Long, nhằm nhà vua tới lui nghe kinh pháp.[26]

Về việc này, Lê Văn Hưu nhận xét: ...Lý Thái Tổ đăng quang vừa mới được hai năm, tông miếu ko dựng, đàn xã tắc ko lập tuy nhiên trước vẫn dựng tám miếu ở phủ Thiên Đức, lại trùng tu miếu quán ở những lộ và chừng mang đến thực hiện tăng rộng lớn ngàn đứa ở Kinh sư, thế thì xài phí của nả mức độ lực vô việc thổ mộc ko biết chừng này tuy nhiên kể.

Qua đời[sửa | sửa mã nguồn]

Theo Đại Việt sử lược, năm Mậu Thìn 1028 (tức năm Thuận Thiên loại 19), sức mạnh Lý Thái Tổ dường như không được đảm bảo chất lượng, thông thường xuyên nhức yếu ớt. Ngày 31 mon 3 năm ấy, Thái Tổ tắt thở ở năng lượng điện Long An, ở ngôi 19 năm, hưởng trọn lâu 54 tuổi hạc.

Khi Lý Thái Tổ vừa mới qua đời, việc tế táng lại ko kết thúc, thì phụ vương vương vãi gia Vũ Đức vương vãi, Đông Chinh vương vãi và Dực Thánh vương vãi nằm trong quân sĩ bao vây trở thành, nhằm mục đích mục tiêu cướp ngôi Thái tử Lý Phật Mã[25]. Thái tử rước quân vô trở thành, quyết một trận với 3 vương vãi.

Khi quân của Thái tử và quân những vương vãi đối trận, thì Võ vệ tướng mạo quân Lê Phụng Hiểu rút gươm rời khỏi chỉ vô Vũ Đức vương vãi tuy nhiên bảo rằng: "Các người nhòm ngó ngôi cao, khi dễ dàng tự động quân, bên trên quên ơn tiên vương, bên dưới ngược nghĩa tôi con cái, vậy Phụng Hiểu van nài dưng nhát gươm này!". Nói kết thúc chạy xông vô chém Vũ Đức vương vãi ở trận chi phí. Quân những vương vãi nhìn thấy kinh sợ nên vứt chạy cả. Dực Thánh vương vãi và Đông Chinh vương vãi cũng nên chạy trốn, về sau van nài rời khỏi mặt hàng, được ân xá cả. Thái tử Lý Phật Mã lên nối ngôi, tức là Lý Thái Tông.

Lý Thái Tông tiếp vị, táng Lý Công Uẩn ở Thọ Lăng, phủ Thiên Đức, truy tôn miếu hiệu là Thái Tổ, thụy hiệu là Thần Vũ Hoàng đế.

Gia đình[sửa | sửa mã nguồn]

  • Cha: Hiển Khánh vương.
  • Mẹ: Minh Đức Thái hậu Phạm Thị Ngà.
  • Anh em:
  1. Dực Thánh vương vãi, với sách ghi là đàn ông.[27]
  • Hậu phi: Thái Tổ lập 9 vợ vua, vô bại liệt với một vài người được sử ghi danh hiệu:[28]
  1. Lập Giáo hoàng hậu: sử chép là phu nhân cả, bám theo dã sử thương hiệu húy là Lê Thị Phất Ngân, con cái của Lê Hoàn, là u của Thái tử Lý Phật Mã.[29][cần dẫn nguồn] Sau được Lý Thái Tông phong Linh Hiển Hoàng thái hậu.
  2. Ái Vân phu nhân Chu thị
  3. Tá Quốc Phu nhân
  4. Lập Nguyên Phu nhân

Còn lại đều ko rõ rệt thương hiệu họ.

  • Con cái: Ít nhất 7 hoàng tử, 13 công chúa.
  1. Khai Thiên vương vãi Lý Phật Mã, năm 1009 phong Hoàng hoàng thái tử. Mẹ là Linh Hiển Hoàng thái hậu.
  2. Khai Quốc vương vãi Lý Bồ, phong năm 1013, ở phủ Trường Yên.
  3. Đông Chinh vương vãi Lý Lực, phong năm 1018.
  4. Vũ Đức vương vãi, ko rõ rệt thân thuộc thế, bám theo ý kiến của Trần Trọng Kim là con cái Lý Thái Tổ.
  5. Uy Minh hầu Lý Nhật Quang, còn mang tên Lý Hoảng. Theo Việt năng lượng điện u linh tập, u là Linh Hiển Hoàng thái hậu.
  6. Công chúa An Quốc, gả mang đến Đào Cam Mộc.
  7. Lĩnh Nam Công chúa (Lý hướng dẫn Hòa), gả mang đến Thân Thừa Quý

Nhận định[sửa | sửa mã nguồn]

Tượng Lý Thái Tổ và Lý Thái Tông ở đền rồng Lý Bát Đế.

Sử gia Lê Văn Hưu bình vô Đại Việt sử ký:

“

Lý Thái Tổ đăng quang vừa mới được hai năm, tông miếu ko dựng, đàn xã tắc ko lập tuy nhiên trước vẫn dựng tám miếu ở phủ Thiên Đức, lại trùng tu miếu quán ở những lộ và chừng mang đến thực hiện tăng rộng lớn ngàn đứa ở kinh sư, thế thì xài phí của nả mức độ lực vô việc thổ mộc ko biết chừng này tuy nhiên kể. Của ko nên là trời mưa xuống, mức độ ko nên là thần thực hiện thay cho, há chẳng nên là vét ngày tiết mỡ của dân ư? Vét ngày tiết mỡ của dân hoàn toàn có thể gọi là thao tác phúc chăng? Bậc vua sáng sủa nghiệp, tự động bản thân cần thiết kiệm, còn hồi hộp mang đến con cái con cháu xa cách xỉ ngay lưng biếng, thế tuy nhiên Thái Tổ nhằm quy tắc lại như vậy, chả trách móc đời sau xây tháp cao ngất trời, dựng cột miếu đá, năng lượng điện thờ Phật, long lanh rộng lớn cung vua. Rồi người bên dưới học theo, với kẻ diệt thân thuộc thể, thay đổi lối đem, vứt sản nghiệp, trốn thân thuộc quí, dân bọn chúng quá nửa thực hiện sư sãi, nội địa ở đâu cũng miếu chiền, xuất xứ há chẳng nên kể từ đấy?

”
— Sách này không hề, dẫn lại bám theo Đại Việt sử ký toàn thư
“

Có người hỏi: Lê Đại Hành với Lý Thái Tổ ai hơn? Thưa rằng: Kể về mặt mày trừ dẹp gian dối vô, quấy tan giặc ngoài, thực hiện mạnh nước Việt tớ, rời khỏi oách với những người Tống thì Lý Thái Tổ ko vì thế Lê Đại Hành với công phu khó khăn rộng lớn. Nhưng về mặt mày tỏ rõ rệt ân uy, lòng người tôn vinh, hưởng trọn nước lâu nhiều năm, nhằm phúc mang đến con cái con cháu thì Lê Đại Hành ko vì thế Lý Thái Tổ hồi hộp tính lâu dài thêm hơn. Thế thì Lý Thái Tổ rộng lớn ư? Đáp: Hơn thì ko biết, chỉ thấy đức của mình Lý dày rộng lớn chúng ta Lê, vì thế vậy nên rằng bám theo chúng ta Lý.

”
— Sách này không hề, dẫn lại bám theo Đại Việt sử ký toàn thư[30]

Sử thần Ngô Sĩ Liên biên soạn cỗ Đại Việt sử ký toàn thư bình rằng:

“

Lý Thái Tổ trào lên, trời ngỏ điềm tốt xuất hiện ở vết cây sét tấn công. Có đức vớ với ngôi, vì thế lòng người bám theo về, lại một vừa hai phải sau thời điểm Ngọa Triều phí phạm dâm bạo ngược tuy nhiên vua thì vốn liếng nổi tiếng khoan nhân, trời thông thường lần công ty mang đến dân, dân bám theo về người dân có đức, nếu như vứt vua thì còn biết bám theo ai! Xem việc vua nhận mệnh thâm thúy lặng lẽ, dời đô yên lặng nước, lòng nhân thương dân, lòng trở thành cảm trời, nằm trong là tấn công dẹp phản loàn, Nam Bắc thông hiếu, thiên hạ bình yên lặng, truyền ngôi lâu lăm, hoàn toàn có thể thấy là với mưu kế lược của bậc đế vương vãi. Duy với việc ưa thích đạo Phật, đạo Lão là nơi tầm thường.

”
— Đại Việt sử ký toàn thư

Sử thần Lê Tung, người sáng tác bài bác Đại Việt thông giám tổng luận thì nhận xét:[31]

“

Lý Thái Tổ nhân Ngọa Triều thất đức, hiệp điềm đảm bảo chất lượng sét tấn công trở thành chữ, ứng mệnh trời, thuận lòng người, quá thời ngỏ vận; với đại chừng khoan nhân, với quy tế bào xa cách rộng lớn, dời đô lăm le vạc, kính trời yêu thương dân, tô ruộng với mệnh lệnh ân xá, phú dịch với cường độ. Bắc Nam thông hiếu, thiên hạ bình yên lặng. Song thánh học tập chẳng nghe, nho phong ko thịnh, tăng ni cướp nửa dân gian dối, miếu chiền dựng lênh láng thiên hạ, ko nên là đạo sáng sủa nghiệp truyền loại vậy.

”
— Lê Tung

Khâm lăm le Việt sử Thông giám cương mục nhận định:

“

Nhà Lý được nước, cũng ko nên chính đạo mang đến lắm, tuy nhiên đương buổi Lê Ngọa Triều, lòng người bỏ tan, sinh dân vô công ty, ko về với Công Uẩn còn biết bám theo ai?

”
— Khâm lăm le Việt sử Thông giám cương mục[32]

Lời của sử thần chép vô sách Việt sử xài án:

“

Vua Lý Thái Tổ phát triển nhờ cửa ngõ Phật, Khánh Vân nuôi rộng lớn, Vạn Hạnh giáo dục, thuyết nhân ngược thấm sâu ở trong trái tim, vì thế khi mới mẻ con kiến quốc, vẫn phát minh nhiều miếu, cung cấp năng lượng điện chừng tăng bọn chúng, mong muốn fake cả trái đất vô nước Phật, bất luận hiền lành ngu mong muốn mang đến qui Phật, cho tới đời sau Nhà Lý mới mẻ khởi đăng quang miếu cao sát mây, lập nên cột miếu bằng đá tạc cao vót, lấy sự thờ Phật thao tác thông thường nên với của một nước (lập rộng lớn 300 ngôi miếu, đúc ngược chuông nặng trĩu cho tới một vạn nhì ngàn cân nặng đồng). Khi khánh trở thành miếu thì ngỏ hội, xá những tội nhân; một ngôi nhà sư tự động thiêu tuy nhiên cũng tạ ơn Phật, bụt đâm chồi ở miếu Pháp Vân tuy nhiên lập nên miếu tự động lừa bản thân và lừa cho tới người không giống, xấp xỉ như điên như ngu, làm cho ảo ảnh thuật của sư Đại Điên dám hoành hành ở vô cung vua, lặn bầu của Nguyễn Bông đầu bầu thực hiện con cái quá tự động của nước; cho tới nỗi vua Huệ Tôn vứt nước mang đến đàn bà nhỏ tuy nhiên xuống tóc đầu Phật; vì thế ngôi nhà sư tuy nhiên hưng quốc, lại vì thế ngôi nhà sư tuy nhiên thoát nước, Phật cũng ko rước chén nước công đức tuy nhiên chừng mang đến vua cùng với nước được, hợp lý bên trên vì thế vua Thái Tổ, vì thế cho tới nỗi thế?

”
— Việt sử xài án[33]

Theo K.W Taylor:

“

Lý Công Uẩn, một người được hứng đầu vì thế những gia thế tu viện rõ rệt vẫn tương khắc và chế ngự trung tâm văn hóa truyền thống và hành chính thượng cổ bên trên đồng vì thế sông Hồng, phất lên kể từ Hoa Lư và phát triển thành vị lãnh đạo thị vệ hoàng cung và, vô năm 1009, sau sự kể từ trần của những người tiếp ngôi cũng chính là đàn ông thất nhân tâm của Lê Hoàn, đang được lập thực hiện vua với việc ưng ý của quý khách. Lý Công Uẩn (được lưu giữ cho tới sau thời điểm rơi rụng với miếu hiệu Lý Thái Tổ) vẫn kể từ vứt Hoa Lư và đặt điều kinh thành của ông bên trên trung tâm hành chủ yếu cũ kể từ thời phụ thuộc ngôi nhà Đường (Hà Nội ngày nay), đặt điều lại thương hiệu là Thăng Long.

”
— K. W. Taylor

Các công trình xây dựng gắn sát với thương hiệu tuổi hạc của Lý Thái Tổ/Lý Công Uẩn[sửa | sửa mã nguồn]

Lý Thái Tổ và những vị vua ngôi nhà Lý được thờ ở đền rồng Đô, phường Đình Bảng, thị xã Từ Sơn, tỉnh Thành Phố Bắc Ninh, điểm đấy là quê nhà của phòng Lý. Gần đền rồng Đô là lăng tẩm những nhà vua ngôi nhà Lý ở rải rác rưởi bên trên địa phận phường Đình Bảng.

Có một ngôi đền rồng thờ riêng biệt vua Lý Thái Tổ, vợ vua Lê Thị Phất Ngân và Lý Thái Tông được xây đắp tự TP Hà Nội kết phù hợp với Tỉnh Ninh Bình là Đền Vua Lý Thái Tổ bên trên Khu di tích lịch sử Cố đô Hoa Lư. Tại điểm động Hoa Lư – quê nhà của Thái hậu Dương Vân Nga và cũng chính là địa thế căn cứ lúc đầu của Đinh Sở Lĩnh với những di tích lịch sử đình Ngọc Nhị, đình Viến thờ vua Đinh và Thái hậu cũng có thể có bài bác vị phối thờ Hoàng hậu Lê Thị Phất Ngân và Lý Thái Tổ với giai thoại nhì người từng về viếng thăm điểm này.

Nhiều địa hạt lấy thương hiệu ông đặt điều cho những trên phố và ngôi trường học tập như: đàng Lý Thái Tổ ở những trở thành phố: Thành Phố Bắc Ninh, TP Hà Nội, Huế, Tỉnh Ninh Bình, Tỉnh Thái Bình, Vĩnh Yên, TP. Đà Nẵng, Long Xuyên, Thành phố Sài Gòn,... hoặc đàng Lý Công Uẩn ở những trở thành phố: Tỉnh Lào Cai, Cao Lãnh, Mỹ Tho, Móng Cái,...

Xem thêm: dạy dỗ vị hôn phu

Hà Nội và Thành Phố Bắc Ninh là 2 tượng đài đang được xây đắp nhằm tưởng niệm cho tới ông.

Năm 2004, một tượng đài Lý Thái Tổ được xây đắp bên trên trục đ­ường Đinh Tiên Hoàng nằm trong điểm rừng hoa Chí Linh, Hồ Hoàn Kiếm, TP Hà Nội bám theo khuôn mẫu của phòng chạm trổ Vi Thị Hoa, bằng đồng nguyên khối (nặng 14T, cao 3,3 m) nằm trong dạng công trình xây dựng xin chào kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long – TP Hà Nội.[34] Bà Vi Thị Hoa cho thấy là ko tài giỏi liệu vật thể này về khuôn mặt mày, phục trang của Lý Thái Tổ và nói: "Chúng tôi sáng sủa tác mang tính chất ước lệ".

Tháng 8 năm 2011, cái tàu hộ vệ có tên lửa lớp Gepard 3.9 (Project 11661E) loại nhì của Hải quân Nhân dân nước Việt Nam – HQ012 – được mệnh danh Lý Thái Tổ.

Trong văn hoá đại chúng[sửa | sửa mã nguồn]

Năm Tác phẩm Diễn viên
2010 Khát vọng Thăng Long Quách Ngọc Ngoan
Về khu đất Thăng Long Lý Hùng
Huyền sử thiên đô Công Dũng
2011 Lý Công Uẩn: Đường cho tới trở thành Thăng Long Phạm Tiến Lộc
Lưu Tiến Đạt

Tham khảo[sửa | sửa mã nguồn]

Wikimedia Commons được thêm hình hình họa và phương tiện đi lại truyền đạt về Lý Thái Tổ.
  • Khâm lăm le Việt sử Thông giám Cương mục Chính biên Quyển loại I Lưu trữ 2009-03-31 bên trên Wayback Machine
  • ĐVSKTT quyển II - Kỷ Nhà Lý
  • Việt Nam sử lược, Chương IV: Nhà Lý (1010 - 1225) Lưu trữ 2009-07-18 bên trên Wayback Machine, người sáng tác Trần Trọng Kim.
  • Đại Việt Sử ký Toàn thư, Kỷ ngôi nhà Lý
  • Đại Việt sử lược, quyển nhị: vua Thái Tổ[liên kết hỏng]
  • Ngô Thì Sĩ (2011), Đại Việt sử ký chi phí biên, Nhà Xuất phiên bản Văn hóa tin tức.
  • Đất nước nước Việt Nam qua loa những đời, Đào Duy Anh, Nhà Xuất phiên bản Hồng Đức, năm 2016.
  • Việt sử xài án, Nhà Xuất phiên bản Văn Sử, 1991.
  • Lịch triều hiến chương loại chí, luyện 1, luyện 2, Nhà Xuất phiên bản Giáo dục đào tạo, 2012.
  • Việt Nam sử lược, Trần Trọng Kim, Sở Giáo dục đào tạo Trung tâm Học liệu xuất phiên bản.

Chú thích[sửa | sửa mã nguồn]

  1. ^ Đại Việt sử ký toàn thư, Kỷ Nhà Lê. Ngọa Triều Hoàng Đế.
  2. ^ Đại Việt sử ký toàn thư, Nhà Xuất phiên bản Khoa học tập Xã hội TP Hà Nội, 1992, Kỷ ngôi nhà Lý.
  3. ^ NGỌC PHẢ CÁC VUA TRIỀU LÊ, Trần chống Chí, đăng bên trên Báo Hán Nôm của VIỆN NGHIÊN CỨU HÁN NÔM - VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM, năm 2010.
  4. ^ Đại Việt sử ký toàn thư, Nhà Xuất phiên bản Khoa học tập xã hội, 1993, Kỷ Nhà Lê.
  5. ^ An Nam chí lược: Năm Đại Trung Tường Phù loại 3, Chí Trung (tức Long Đĩnh) rơi rụng, con cái còn nhỏ, em là Minh Đề, Minh Sưởng giành ngôi. Công Uẩn xua và làm thịt cút, tự động lĩnh việc Giao Châu, xưng là An Nam Tĩnh Hải quân quyền Lưu hậu.
  6. ^ Việt sử xài án, Nhà Xuất phiên bản Văn Sử, 1991, Khai Minh Vương.
  7. ^ Ngô Thì Sĩ, sách vẫn dẫn, tr. 223.
  8. ^ K. W. Taylor, Looking Behind The Vietnamese Annals, Lý Phật Mã (1028-54) and Lý Nhật Tôn (1054-72) In The Việt Sử Lược and The Toàn Thư, The Vietnam Forum, A Review of Vietnamese Culture and Society, Yale Center For international and Area Studies, no. 7, Winter-Spring 1986, những trang 47-68.
  9. ^ Đất nước nước Việt Nam qua loa những đời, Nhà Xuất phiên bản Hồng Đức, năm 2016, trang 141.
  10. ^ Đại Việt Sử ký Toàn thư, 1993, trang 99.
  11. ^ Đất nước nước Việt Nam qua loa những đời, Nhà Xuất phiên bản Hồng Đức, trang 141.
  12. ^ Lịch triều hiến chương loại chí, luyện 1, Nhà Xuất phiên bản Giáo dục đào tạo, 2012, trang 528.
  13. ^ Đất nước nước Việt Nam qua loa những đời, Nhà Xuất phiên bản Hồng Đức, trang 145.
  14. ^ Việt sử xài án, Nhà Xuất phiên bản Văn Sử, 1991, Thái Tổ hoàng thượng, trang 43.
  15. ^ Việt sử xài án, Kỷ Nhà Lý, Thái Tổ hoàng thượng, Nhà Xuất phiên bản Văn Sử, 1991.
  16. ^ Đại Việt sử ký toàn thư.
  17. ^ a b c d e Đại Việt sử ký toàn thư, Nhà Xuất phiên bản Khoa học tập Xã hội TP Hà Nội, 1993, Kỷ Nhà Lý, Thái Tổ hoàng thượng.
  18. ^ Đại Việt Sử ký Toàn thư, 1993, trang 83.
  19. ^ Khâm lăm le Việt sử Thông giám Cương mục, 1998, trang 112.
  20. ^ Đại Việt sử lược, Quyển nhị: Vua Thái Tổ, trang 38.
  21. ^ Đại Việt sử lược: Quyển nhị: Vua Thái Tổ[liên kết hỏng]
  22. ^ ĐVSKTT: Mùa thu, mon 7, 1010, xuống chiếu vạc chi phí kho 2 vạn quan tiền, mướn thợ thuyền thực hiện miếu ở phủ Thiên Đức, toàn bộ tám sở, đều dựng bia ghi công.
  23. ^ Lê Tắc, An Nam chí lược, 1961, trang 101.
  24. ^ Khâm lăm le Việt sử Thông giám Cương mục, 1998, trang 111.
  25. ^ a b “Việt Nam sử lược, Chương IV: Nhà Lý (1010 - 1225)”. Bản gốc tàng trữ ngày 18 mon 7 năm 2009. Truy cập ngày 2 mon 3 năm 2010.
  26. ^ Đại Việt Sử ký Toàn thư, 1993, trang 86.
  27. ^ ĐVSKTT ghi: Soát lại việc Lý Công Uẩn phong tước đoạt ghi bên trên phía trên, ngờ Toàn thư chép sót về người được phong là Dực Thánh vương vãi. Đại Việt sử lược (q.2, tờ 2b) ghi vua phong "cho anh thực hiện Vũ Uy vơng, phong mang đến em thực hiện Dực Thánh vương". Cương mục (CB2, 8a) ko thấy dẫn Đại Việt sử lược, tuy nhiên dẫn Nam Thiên trung nghĩa lục (của Phạm Phi Kiến) rằng Dực Thánh Vương là con cái loại của Lý Thái Tổ. Phối phù hợp cả Toàn thư ghi bên trên đấy là Đại Việt sử lược, ngờ Cương mục chú sai lầm.
  28. ^ Lý Thái Tổ với đến… 9 bà Hoàng hậu Lưu trữ 2011-06-11 bên trên Wayback Machine, PV - Báo Phụ phái nữ, ngày 06/06/2011.
  29. ^ Bí ẩn người phu nhân được Lý Công Uẩn đối đãi quánh biệt
  30. ^ Đại Việt Sử ký Toàn thư, Bản kỷ, Kỷ ngôi nhà Lê, Đại Hành Hoàng đế
  31. ^ Lê Tung. Việt giám thông khảo tổng luận. Hội hướng dẫn tồn di tích chữ Nôm. tr. 10b-11a.
  32. ^ Khâm lăm le Việt sử Thông giám Cương mục, Chính biên, quyển II
  33. ^ Việt sử xài án, Nhà Xuất phiên bản Văn Sử, 1991, Kỷ Nhà Lý, Thái Tổ hoàng thượng.
  34. ^ Khó khởi công xây đắp tượng đài Lý Thái Tổ vô cơ hội 10/10

Liên kết ngoài[sửa | sửa mã nguồn]

  • Lý Thái Tổ bên trên Từ điển bách khoa Việt Nam
  • Ly Thai To (Vietnamese emperor) bên trên Encyclopædia Britannica (tiếng Anh)
  • Lễ thắp nhang Vua Lý Thái Tổ vô tối uỷ thác quá Việt Chiến, báo Thanh Niên 12:17 AM - 06/02/2010 lưu 7/2/2010
  • Khởi công xây đắp tượng đài Lý Thái Tổ Việt Anh. Vnexpress. 17/8/2004 | 09:08 GMT+7